Overzichtstabel kosten en baten

In de samenvatting worden de conclusies en een overzichtstabel gepresenteerd. In deze overzichtstabel staan per beleidsvariant de verwachte effecten, de hieraan verbonden baten, de kosten en het saldo en baten-kosten ratio. Ook belangrijke niet-gekwantificeerde of niet-gemonetariseerde effecten moeten in de overzichtstabel worden opgenomen, evenals belangrijke onzekerheden.

Overzicht effecten

De inventarisatie van effecten vormt een goed uitgangspunt voor de presentatie ervan. In die stap zijn mogelijke effecten breed verkend en is besloten welke verder geanalyseerd zouden worden en waarom. Geef een duiding van de bepalende factoren voor (het teken van) het saldo. Geef aan welke posten wel en niet in het saldo tot uitdrukking komen. En waarom wel/niet. De initiële lijst van effecten die diende als startpunt en checklist, kan hiervoor worden gebruikt. Als bepaalde effecten niet zelfstandig in de overzichtstabel vindbaar zijn, leg dan uit wat met die effecten is gedaan.

Korte beschrijving per effect

Om ervoor te zorgen dat effecten ook goed te begrijpen zijn, is er per effect een korte beschrijving nodig. Presenteer bij de effecten de omvang ervan in absolute of relatieve termen. Benoem indien mogelijk ook hoe groot de groep mensen is die de effecten (voor- of nadeel) ondervindt. Dit kan helpen de omvang van effecten in perspectief te plaatsen, bijvoorbeeld: gaat het om een groot effect dat terechtkomt bij een beperkt aantal gebruikers, of een klein effect dat een hele grote groep beïnvloedt?

Onderscheid effecten die leiden tot veranderingen in de maatschappelijke welvaart en effecten die dat niet doen

Maak in de presentatie onderscheid tussen effecten die leiden tot veranderingen in de maatschappelijke welvaart (zie Identificatie van effecten en Kwantificeren en monetariseren van effecten) en effecten die dat niet doen. Effecten die zorgen voor veranderingen in maatschappelijke welvaart zijn te vinden in de kosten-batentabel. Andere effecten worden in de samenvatting beschreven. Bij deze indeling is het niet relevant of de effecten gekwantificeerd of gemonetariseerd zijn. Neem dus ook niet gekwantificeerde of gemonetariseerde effecten in de kosten-batentabel op als deze daar thuishoren. Als zowel de omvang als richting van het effect niet bekend zijn, neem deze dan op in het overzicht met een vraagteken (?). Op deze wijze worden niet-gekwantificeerde effecten minder snel over het hoofd gezien. Let uit waarom het effect van belang is en waarom het niet gekwalificeerd kan worden.

Geef de spreiding in de tijd weer

Geef in MKBA-rapportages altijd duidelijk de spreiding in de tijd van effecten, kosten en baten weer, in tekst, verschillende tabellen en figuren, met daaraan altijd toegevoegd een duiding hiervan. Deze nadere analyse en inzicht in achterliggende berekeningen, is waardevol. Deze aanvullende informatie hoort in de samenvatting als aanvulling op de overzichtstabel.

Vermeld ook onzekerheden

Onzekerheid over kosten en baten dient expliciet tot uitdrukking te komen in een MKBA, om schijnexactheid te voorkomen (zie Omgaan met onzekerheid). Onzekerheid over de toekomst kan worden weergegeven door voor uitkomsten van beleidsalternatieven omgevingsscenario’s te presenteren. Daarnaast kan ook onzekerheid bestaan over uitkomsten, binnen een omgevingsscenario. Presenteer de bandbreedte van uitkomsten binnen een omgevingsscenario als het mee- of tegenzit. 

Het is erg lastig een heldere overzichtstabel op te stellen waarin meerdere maatregelen vergeleken worden, waarbij zowel volume-effecten als de kosten- en batenposten (volume maal prijs) gepresenteerd worden voor afzonderlijke kosten- en batenposten, met ook het zicht op onzekerheden. Het overzicht verdwijnt en de tabel verliest zijn functie. Helemaal als ook verdelingseffecten moeten worden opgenomen.

Het wordt afgeraden om het aantal dimensies in de overzichtstabel te reduceren door gebruik te maken van puntschattingen in plaats van bandbreedtes. Hierdoor ziet de lezer de onzekerheid die rond deze puntschattingen bestaat niet meer. Ook het weergeven van beleidsalternatieven of juist omgevingsscenario’s in afzonderlijke tabellen wordt afgeraden. Dit maakt de resultaten onoverzichtelijk voor beleidsmakers (bron: Koopmans, C, 2004, Heldere presentatie OEI: aanvulling op de leidraad OEI).

Maak keuzes om tot een heldere overzichtstabel te komen

Om tot een heldere overzichtstabel te komen, moeten opstellers van MKBA’s keuzes maken. Een aantal basisopties wordt gesuggereerd (geïnspireerd op voorbeelden uit de Werkwijzer kosten baten analyse in het sociaal domein): 

• Een samenvattende tabel die onzekerheid laat zien per beleidsalternatief per omgevingsscenario, maar zonder de verdeling van effecten, kosten en baten per stakeholder te tonen.
• Bij meer dan drie beleidsalternatieven kan de onzekerheid die voortkomt uit scenario’s worden opgenomen in de bandbreedtes om de tabel overzichtelijk te houden. De gedachte hierachter is dat het voor de beleidsmaker geen groot verschil maakt waar de onzekerheid vandaan komt: uit omgevingsscenario’s of uit andere factoren. Beleidsmakers die toch in dit onderscheid geïnteresseerd zijn, kunnen hierover elders in het MKBA-rapport informatie vinden (Koopmans, e.a. 2016).

Maak gebruik van visuele hulpmiddelen

Omdat het lastig is één heldere overzichtstabel op te stellen, geldt het advies om uitkomsten van de MKBA ook te presenteren met visuele hulpmiddelen zoals figuren. Hierin kunnen meer dimensies (zoals spreiding) worden weergegeven zonder verlies aan overzicht.

Voorbeeldtabellen

Tabel 10.1 toont de samenvattende tabel gerelateerd aan de voorbeeldcasus Hogedijk aan de Stroom. Bij drie beleidsalternatieven en drie toekomstscenario’s (A, B en C) zijn de verschillende effecten nog (net) goed te vatten in één tabel met zowel monetaire waarden als volume effecten. Effecten kunnen onder elkaar gepresenteerd worden met het saldo, inclusief kwalitatief beoordeelde effecten.

Tabel 10.1 De samenvattende tabel laat onzekerheid zien per beleidsvariant per toekomstscenario, maar zonder de verdeling van effecten, kosten en baten te tonen

Wanneer er meer beleidsalternatieven of varianten zijn, dan is het al snel niet meer mogelijk om effecten overzichtelijk te presenteren als in Tabel 10.1. Er kan dan gekozen worden om de onzekerheid die voortkomt uit toekomstscenario’s niet per scenario te presenteren, maar alleen de uiterste waarden te presenteren. Tabel 10.2 illustreert dit; de bandbreedte van de netto contante waarde van het effect op reistijd in het alternatief HOV bus, in de variant over een nieuwe brug, is 27 miljoen euro (laagste waarde uit ander scenario) tot 40 miljoen euro (hoogste waarde uit WLO hoog).

Tabel 10.2     Bij meer dan drie beleidsvarianten kan de onzekerheid die voortkomt uit scenario’s worden opgenomen in de bandbreedtes

Tabel 10.3 laat een uitsplitsing zien van de verdeling van effecten; in dit geval per plaats en naar inkomensgroep. Net als in Tabel 10.2, toont Tabel 10.3 de bandbreedte op basis van de uiterste waarden van de drie toekomstscenario’s. De tabel toont de verdeling binnen één beleidsalternatief. Het opnemen van meerdere alternatieven in één tabel is niet overzichtelijk als er drie of meer alternatieven met meerdere stakeholders zijn.

Tabel 10.3     Effecten en verdeling zijn zichtbaar in een samenvattende tabel voor één beleidsvariant (HOV bus Nieuwe brug), de bandbreedte o.b.v. de drie scenario’s (scenario A, B en C)

In Tabel 10.4 worden de effecten op stakeholders tussen beleidsalternatieven vergeleken. Met zes groepen stakeholders en zes alternatieven of varianten zou een tabel, met alle effecten apart gepresenteerd per scenario, wederom onoverzichtelijk zijn. Daarom wordt in deze tabel alleen het totaal van effecten per stakeholder gepresenteerd en worden de bandbreedtes wederom getoond op basis van de uiterste waarden van de drie scenario’s. 

Tabel 10.4    Beleidsvarianten en verdeling zijn zichtbaar in een samenvattende tabel zonder uitsplitsing naar effecten, de bandbreedte o.b.v. de drie scenario’s (scenario A, B en C)