Beschrijving van de MKBA
Veel MKBA-rapporten volgen het stappenplan van de MKBA, zoals ook beschreven in de werkwijzer. De structuur is dan als volgt:
- Samenvatting: zelfstandig leesbare beleidsbrief met de belangrijkste resultaten, conclusies en duiding en een overzichtstabel met maatschappelijke kosten en baten en het MKBA-saldo per beleidsalternatief.
- Inleiding: met een korte beschrijving van de aanleiding van het onderzoek en de voorliggende beleidsvragen.
- Probleemanalyse: met een beschrijving van de voorliggende problematiek en oplossingsrichtingen
- Onderzoeksaanpak: met een korte beschrijving van de (MKBA)-methodiek, belangrijkste uitgangspunten en relaties tussen eventuele deelonderzoeken
- Nulalternatief: met de meest waarschijnlijke ontwikkeling zonder beleid
- Beleidsalternatieven: verschillende alternatieven met maatregelen en eventuele varianten
- Kosten van de beleidsalternatieven.
- Effecten: een beschrijving van effecten die worden meegenomen in de MKBA, inclusief de kwantificering en waardering van de effecten van beleidsalternatieven.
- Resultaten van de MKBA: met een overzicht van de maatschappelijke kosten en baten (gemonetariseerd en niet-gemonetariseerd), het MKBA-saldo en gevoeligheidsanalyse
- Aanvullende (brede welvaarts)analyse: waarin wordt ingegaan op verdelingseffecten tussen groepen mensen, lokale/regionale effecten en andere (brede welvaarts)aspecten.
- Conclusies en aanbevelingen: waarbij wordt ingegaan op de vragen waarop de MKBA wel of geen antwoord geeft, op wat de uitkomsten van de MKBA zeggen over het te nemen besluit, op wat de belangrijkste factoren zijn achter de uitkomsten, risico’s en onzekerheden, vervolgonderzoek, en/of op manieren waarop een beleidsalternatief zou kunnen worden verbeterd.
Verantwoording van de MKBA
De uitkomsten van de MKBA moeten onderbouwd en verifieerbaar zijn. Conclusies moeten niet alleen worden onderbouwd, maar er dient ook te worden ingegaan op de hardheid van de informatie en op hoe de aannames en uitgangspunten van invloed zijn op de uitkomsten.
Verantwoording is niet alleen een zaak voor de conclusies; het vormt een integraal onderdeel van de MKBA-rapportage. De rapportage dient daarom om op alle punten transparant te zijn over de opzet, aannames, bronnen, rekenwijzen en uitkomsten van de MKBA. De rapportage dient daarbij in te gaan op onzekerheden en risico’s en hoe daarmee is omgegaan.
Interpretatie en duiding
Een MKBA moet beslisinformatie leveren. Dit reikt verder dan de presentatie van het overzicht van maatschappelijke kosten en baten en het MKBA-saldo. Een duiding van de uitkomsten is even belangrijk. In de rapportage moet antwoord worden gegeven op gestelde beleidsvragen. Daarbij moet duidelijk worden gemaakt welke vragen de MKBA wel en niet goed kan beantwoorden en waarom. Zo kunnen er andere beleidsmaatregelen zijn die niet in de MKBA zijn meegenomen, maar wel een potentiële oplossing vormen. Aannames en uitgangspunten kunnen maken dat vragen niet volledig of met zekerheid beantwoord kunnen worden. Als dit zo is, dan moet dat in de rapportage worden benoemd. Het kan ook zijn dat het MKBA-saldo geen eenduidig beeld oplevert doordat effecten niet te kwantificeren en/of monetariseren zijn. Het berekenen van een ‘break-even punt’ kan dan nuttig zijn (zie aandachtspunten voor beleidsalternatieven adviezen bij Beleidsalternatieven).
Sommige vragen kunnen niet goed met een MKBA worden beantwoord, bijvoorbeeld wanneer het niet om welvaartseffecten gaat, maar om andere (bredewelvaarts)aspecten die niet goed binnen de scope van het MKBA-onderzoek vallen. In de MKBA-rapportage moet zover als mogelijk worden ingegaan op bredewelvaartsaspecten die van belang zijn voor besluitvorming.
Tot slot moet er aandacht zijn voor aanbevelingen, bijvoorbeeld naar vervolgonderzoek en verbetermogelijkheden voor beleidsalternatieven. Alternatieven kunnen bijvoorbeeld verbeterd worden door maatregelen aan te passen, toe te voegen, of te schrappen. Ook de fasering kan soms geoptimaliseerd worden. Zeker wanneer maatregelen of alternatieven in één scenario tot een veel lager MKBA-saldo leiden dan in een ander scenario, kan het interessant zijn om de kijken of uitstel of een flexibele (adaptieve) implementatie tot een positiever resultaat leidt.
Samenvatting en conclusies
Neem altijd een samenvatting op met de belangrijkste resultaten en een samenvattende tabel. Een samenvatting van een MKBA dient zelfstandig leesbaar te zijn en toe te lichten wat er is onderzocht, wat de resultaten zijn en hoe die kunnen worden geïnterpreteerd. Elementen uit de MKBA-analyse die in de samenvatting moeten voorkomen, zijn:
- De probleemstelling.
- De onderzochte beleidswijzigingen.
- Het saldo van baten minus kosten van de onderzochte beleidswijzigingen.
- Een duiding van de bepalende factoren voor (het teken van) het saldo.
- De (on)zekerheid van het teken van het saldo en de implicaties daarvan. In ieder geval: de invloed van verschillende toekomstscenario’s en gevoeligheidsanalyses.
- Welke posten komen wel en niet in het saldo tot uitdrukking? Waarom niet, wat is de mogelijke invloed hiervan op het saldo en op de interpretatie van de uitkomsten?
- Toekomstige ontwikkelingen zonder de onderzochte beleidswijzigingen.
- Inzicht in individuele baten- en kostenposten (contante waarde, ontwikkeling in de tijd, de achter de baten- en kostenposten liggende effecten).
- Een duiding van de verdeling van kosten en baten over verschillende partijen.
Bron: Bos, F., B. Hof, B. en J. Tijm (2022). Maatschappelijke kosten-batenanalyse en brede welvaart; een aanvulling op de Algemene MKBA-Leidraad. Den Haag: Centraal Planbureau / Planbureau voor de Leefomgeving. o.b.v. Filak, M., Ouarraki, A., Gerritsen, S. en M. Stoel (2020) Maatschappelijke Kosten Baten Analyse en de Monitor Brede Welvaart & SDG’s. Den Haag: Bureau Strategische Analyse Inspectie der Rijksfinanciën, Ministerie van Financiën en Ministerie van EZK.
In het volgende onderdeel wordt ingegaan op de samenvattende overzichtstabel.