Niet alle effecten kunnen goed worden gekwantificeerd of gemonetariseerd, omdat kennis over maatregel-effectrelaties ontbreekt, of omdat de effecten of de waardering daarvan zich moeilijk in cijfers laten uitdrukken. Voorbeelden zijn effecten op natuur, leefomgeving en robuustheid (verkeersnetwerken). In dergelijke gevallen (zie Tabel 5.1) moet, wanneer het om een belangrijk en/of substantieel effect gaat, een kwalitatieve waardering worden opgenomen in de MKBA-tabel.
Daarnaast wordt aanbevolen om ook aan te geven hoe groot de omvang en/of waardering moeten zijn om het MKBA-saldo dusdanig te beïnvloeden dat het saldo omslaat van positief naar negatief (of vice versa).
Tabel 5.1 Hoe omgaan met effecten waarvan de omvang of waardering niet beschikbaar is?
| Effect | Waardering (prijs) | Baat (+ of - ) | Advies |
|---|---|---|---|
| Omvang effect (q) kwantitatief in te schatten | Voorhanden | Prijs (p) * volume (q) = p * q | Geef naast de baat (p*q) ook de samenstellende delen (p en q) Geef zowel de contante waarde van de baat als de waarde ervan in de (zicht)jaren |
| Niet voorhanden | Kan niet berekend worden | Geef kwalitatieve waardering. Beantwoord de vraag: hoe groot moet p zijn om p*q van invloed te laten zijn op het teken van het MKBA-saldo? | |
| Omvang effect (q) niet kwantitatief in te schatten | Voorhanden | Kan niet berekend worden | Geef kwalitatieve waardering. Beantwoord de vraag: hoe groot moet q zijn om p*q van invloed te laten zijn op het teken van het MKBA-saldo? |
| Niet voorhanden | Geef kwalitatieve waardering. Beantwoord de vraag: hoe groot moet p*q zijn om p*q van invloed te laten zijn op het teken van het MKBA-saldo? | ||
| Altijd | Geef effecten weer in monetaire termen indien mogelijk; anders in eigen grootheden; anders in kwalitatieve termen (aard en richting van het effect + of -) | ||
| Geef een interpretatie van bovenstaande resultaten | |||
Naar: Maatschappelijke kosten-batenanalyse en brede welvaart; een aanvulling op de Algemene MKBA-Leidraad
Stappen om tot een kwalitatieve waardering te komen
Om tot een kwalitatieve waardering van effecten in een MKBA te komen, is het aan te raden de volgende stappen te doorlopen:
- Beschrijf voor het te beoordelen effect de belangrijkste kenmerken en eigenschappen waarop een beleidsalternatief ingrijpt. Deze kenmerken en eigenschappen hangen samen met de waarde (het nut) dat mensen aan het effect ontlenen. Deze waarde kan gebaseerd zijn op een ‘gebruikswaarde’, bijvoorbeeld beleving van landschap, of op een ‘niet-gebruikswaarde’, zoals de bestaanswaarde van natuur (zie ook economische waarde van natuur). Eigenschappen die bijvoorbeeld relevant kunnen zijn voor de beleving van landschap, zijn de openheid van het landschap, gekenmerkt door vrij uitzicht; of verkavelingspatronen, gekenmerkt door de vormen van kavels en begrenzingen (sloten, heggen). Ga in op het belang van deze kenmerken voor het effect (bijvoorbeeld laag, gemiddeld, hoog) en het schaalniveau waarop de kenmerken zich manifesteren, gewaardeerd en erkend worden (bijvoorbeeld lokaal, regionaal, nationaal), en door wie. In het voorbeeld van het landschap kan het bijvoorbeeld gaan om een omvangrijk of een kleiner gebied; voor de beleving heeft de openheid in dat gebied mogelijk een groter belang dan de aanwezigheid van bomenrijen; trekt het weinig/veel bezoekers uit de buurt/hele regio; en wordt ook daarbuiten het gebied laag/hoog gewaardeerd en erkend, bijvoorbeeld door het verlenen van een beschermingsstatus. Het belang hangt vaak ook samen met de uniciteit van de kenmerken; is iets zeldzaam binnen een regio, land, etc.?
- Zoals bij nulalternatief is beschreven, is het nulalternatief de meest waarschijnlijk situatie in het geval de te beoordelen maatregel niet wordt uitgevoerd. Het kan soms lastig zijn een goede voorstelling te maken van die toekomstige situatie, zeker als dit meerdere jaren in toekomst is. De huidige situatie kan dan als uitgangspunt dienen.
- Beschrijf de voorspelde impact van het beleidsalternatief door de impact ervan op de in de vorige stap geïdentificeerde eigenschappen en kenmerken te beschrijven ten opzichte van het nulalternatief. Deze beschrijving probeert de omvang en ernst van de impact te begrijpen. Bijvoorbeeld, een landschap dat door de openheid een hoge belevingswaarde heeft voor een grote gebruikers uit de hele regio, en bovendien een status heeft van provinciaal landschap, wordt door de aanleg van een spoorbaan op een talud over een lengte van 5 kilometer dwars door het gebied zeer ernstig aangetast in die belevingswaarde.
- Waardeer het effect op basis van de voorspelde impact uit de vorige stap. Dit kan door een ‘score’ toe te kennen, bijvoorbeeld zeer negatief (ongunstig) effect, negatief (ongunstig) effect, geen effect, positief (gunstig) effect en zeer positief (gunstig) effect. Deze waardering kan plaatsvinden op basis van de impact op één kenmerk, maar ook een samengestelde waardering zijn op basis van de impact op verschillende kenmerken. De waardering kan gedaan worden door experts, maar ook door stakeholders of andere burgers.