Ophoogfactoren van werkdag naar jaartotaal in MKBA
Het verkeers- en vervoerpatroon in een weekenddag (inclusief feestdagen; in het vervolg gemakshalve ‘weekenddag’ genoemd) verschilt van dat op een werkdag. De verkeersafwikkeling en de bijbehorende reistijden - en dus ook de reistijdeffecten en effecten op de reisafstanden - ten gevolge van een project op een werkdag kunnen niet zonder meer van toepassing worden verklaard op een weekenddag. Daarom is pragmatisch gekozen om de kwaliteit van de verkeersafwikkeling buiten de spitsen op een werkdag (de zogenaamde restdag) als representatief te beschouwen voor dat van een weekenddag. Dit document geeft een beschrijving van de bepaling van weekenddageffecten op basis van werkdageffecten in maatschappelijke kosten-batenanalyeses (MKBA’s) voor wegprojecten.
Disclaimer
De ophoogfactoren worden op dit moment herzien. Neem voor een nieuw project of onderzoek contact op met see@rws.nl voor de nieuwe factoren. Voor bestaande MKBA's kan nog van de oude factoren gebruik gemaakt worden.
De bereikbaarheidseffecten zijn de zogenoemde directe effecten van infrastructuur en vormen veelal de grootste batenpost in een transport-MKBA. Alvorens de bereikbaarheidseffecten in monetaire eenheden te kunnen uitdrukken, is invoer nodig vanuit de verkeers- en vervoermodellen. Deze berekenen de belangrijkste bereikbaarheidseffecten:
- reistijdeffecten
- effecten op de reisafstand
Binnen Rijkswaterstaat worden het LMS en het NRM toegepast. Deze modellen prognosticeren het verkeers- en vervoerpatroon van een gemiddelde werkdag. Dit betekent dat de uitkomsten van het LMS/NRM de effecten bepalen voor een werkdag.
Voor een MKBA zijn echter de effecten op jaarbasis nodig, dus niet alleen van de werkdagen, maar ook van de weekenddagen. De bereikbaarheidseffecten op een weekenddag kunnen worden afgeleid van de effecten op een werkdag.
Werkdagen en weekenddagen
Het verkeers- en vervoerpatroon in een weekenddag (inclusief feestdagen; in het vervolg gemakshalve ‘weekenddag’ genoemd) verschilt van dat op een werkdag. De verkeersafwikkeling en de bijbehorende reistijden - en dus ook de reistijdeffecten en effecten op de reisafstanden - ten gevolge van een project op een werkdag kunnen niet zonder meer van toepassing worden verklaard op een weekenddag. Daarom is pragmatisch gekozen om de kwaliteit van de verkeersafwikkeling buiten de spitsen op een werkdag (de zogenaamde restdag) als representatief te beschouwen voor dat van een weekenddag.
Voor het bepalen van de bereikbaarheidseffecten op weekenddagen zijn daaromf actoren -we noemen die ‘weekenddagfactoren’ - bepaald die het mogelijk maken om de effecten op een weekenddag af te leiden van de effecten op een werkdag. Op basis van het aantal werk - en weekenddagen in een jaar kan vervolgens het jaartotaal van de bereikbaarheidseffecten worden bepaald.
In tabel 1 staan het aantal werkdagen en niet-werkdagen per jaar voor een aantal jaren.
| Aantal dagen | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | gemiddeld |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Werkdagen | 251 | 253 | 255 | 256 | 254 | 254 | 255 | 254 |
| Niet-werkdagen | 114 | 112 | 111 | 109 | 111 | 111 | 111 | 111 |
Hieruit heeft WVL de volgende advieswaarden afgeleid:
- Aantal werkdagen per jaar = 254
- Aantal weekenddagen per jaar = 111
Bepaling van de weekenddagfactoren voorbereikbaarheidseffecten
Om van de effecten in de restdag te komen tot de effecten in een weekenddag zijn twee rekenslagen nodig:
- Van restdagtijd naar een etmaal.
- Van dit geconstrueerde etmaal naar een weekenddag.
De weekenddagfactoren zijn dan ook opgebouwd uit twee bouwstenen:
- De ratio ‘etmaalverkeer/restdagverkeer’ op een werkdag; met deze ratio worden de restdageffecten van een werkdag opgehoogd naar een werkdagetmaal.
- De ratio ‘weekenddagverkeer/werkdagverkeer’ per etmaal; met deze ratio wordt dit geconstrueerde werkdagetmaal omgezet naar een weekendetmaal.
Voor het bepalen van deze ratio’s is gebruik gemaakt van het aantal afgelegde voertuigkilometers in de restdag van een werkdag, in de hele werkdag en in een weekenddag.
Ratio ‘etmaalverkeer/restdagverkeer’ werkdag
In tabel 2 staan de verhoudingen per reismotief om het verkeers- en vervoerpatroon ( op basis van verkeersvolume in voertuigkilometers uit LMS-toedeling met QBLOK) van restdag naar etmaal op eenwerkdag tevertalen.
| Motief | Ratio voertuigkilometers etmaal/restdag |
|---|---|
| Overig | 1,318 |
| Werk | 1,980 |
| Zakelijk | 1,360 |
| Vracht | 1,397 |
Bron: gemiddelde verhouding in WLO 2030/2040 Hoog/Laag/LMS basisprognoses met uitgangspunten 2016/Memo MKBA van werkdag naar jaartotaal,4Cast, P15-0021/19-04-2016
Ratio ‘weekendverkeer / werkdagverkeer’
Met behulp van vuistregels uit het Mobiliteitsonderzoek Nederland en de INWEVA verkeersdata is het verkeers- en vervoerpatroon van het verkeer op weekenddagen in beeld gebracht. Dat patroon is vergeleken met het patroon van het verkeer op werkdagen. Uit deze vergelijking zijn de factoren afgeleid per reismotief waarmee het verkeersvolume uit LMS/NRM voor een werkdag kan worden vertaald naar dat van een weekenddag.
In tabel 3 staan de verhoudingen per reismotief om het verkeers- en vervoerpatroon (verkeersvolume in voertuigkilometers) van werkdag naar weekenddag te vertalen.
| Motief | Ratio voertuigkilometers weekenddag/restdag |
|---|---|
| Overig | 1,5176 |
| Werk | 0,1789 |
| Zakelijk | 0,1211 |
| Vracht | 0,28* |
Bron: OVIN 2010-2013, Memo MKBA van werkdag naar jaartotaal,4Cast, P15-0021 * nacalculatie op basis van basisbestand wegvervoer vracht (WVL, 2014)
Deze correctiefactoren kunnen als volgt worden geïnterpreteerd: de verkeer s- en vervoerpatronen voor de meeste motieven op een gemiddelde weekend/feestdag zijn een fractie van die van een gemiddelde werkdag. Daarentegen is op een gemiddelde weekenddag het overig verkeer een factor 1,5176 in voertuigkilometers) vergeleken met het overig verkeer op een gemiddelde werkdag.
‘Weekenddagfactoren’
Bovenstaande bouwstenen (ratio’s) tezamen leiden tot de weekenddagfactoren. Uitgaand van de effecten in de restdag worden deze opgehoogd naar etmaalniveau door ze te vermenigvuldigen met de ratio’s uit tabel 2. Vervolgens worden ze omgezet van een werkdag naar een weekenddag door ze te vermenigvuldigen met de ratio’s uit tabel 3.
Dit resulteert in de weekenddagfactoren in tabel 4. Met deze factoren kunnen de restdageffecten worden vermenigvuldigd om te komen tot de effecten op een weekenddag. Om de suggestie van schijnnauwkeurigheid te vermijden wordt aanbevolen de afgeronde getallen te gebruiken.
| Motief | Weekenddagfactoren | Aantal weekenddagen | Ophoogfactoren weekenddag naar jaar (afgerond) |
|---|---|---|---|
| Overig | 2,000 | 111 | 222 |
| Werk | 0,354 | 111 | 39 |
| Zakelijk | 0,165 | 111 | 18 |
| Vracht | 0,391 | 111 | 43 |
Berekening jaartotaal weekenddagen
Voor de berekening van het jaartotaal over alle weekenddagen worden de berekende effecten (reistijd en reisafstand) van een weekenddag, per motief, vermenigvuldigd met 111 ( het totaal aantal weekenddagen in een jaar).
Berekening jaartotaal werkdagen
Voor de berekening van het jaartotaal over alle werkdagen worden de berekende effecten (reistijd en reisafstand) van een werkdag (uitkomst LMS/NRM), per motief, vermenigvuldigd met 254 ( het totaal aantal werkdagen in een jaar).
Berekening jaartotaal
Het jaartotaal is de optelling van het jaartotaal werkdagen en het jaartotaal weekenddagen.
Toepassing weekenddagfactoren bij externe effecten
De externe effecten worden bepaald vanuit het perspectief van derden (dus niet specifiek de weggebruiker). Deze groep krijgt onbedoeld te maken met de effecten van het verkeer. De externe effecten van het verkeer zijn afhankelijk van het aantal gereden kilometers op het wegennetwerk. Met de weekenddagfactoren uit tabel 3 kunnen de voertuigkilometers op een weekenddag worden afgeleid uit de voertuigkilometers op een werkdag.
Bronnen
TNO. Werkdag- en weekendverkeer: van NRM naar KBA. 2010
Colofon
Jan van Donkelaar en Marcel Mulder, Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving
29 april 2016